Sıtma Salgını Korkutmaya Başladı: Dünyada Vaka Sayısı 249 milyona Ulaştı!

2022’de dünya genelinde yaklaşık 249 milyon kişinin sıtma hastalığına yakalandığı aktarılan raporda, “Bu sayı, 2019’da, pandemi öncesi seviye olan 233 milyonu 16 milyon vakayla aştı. Küresel olarak sıtmaya karşı mücadele, Covid-19’un neden olduğu aksaklıkların yanı sıra ilaç direnci, insani krizler, kaynak kısıtlamaları, iklim değişikliğinin etkileri ve hastalık yükünün yüksek olduğu ülkelerde programın uygulanmasındaki gecikmeler gibi giderek artan sayıda tehditle de karşı karşıya kaldı.” ifadeleri kullanıldı.

Raporda, sıcak hava dalgaları ve su baskını gibi aşırı hava olaylarının da bulaşmayı ve hastalık yükünü doğrudan etkileyebileceği kaydedilerek, Pakistan’da 2022’de yaşanan sel felaketinin ülkedeki sıtma vakalarının beş kat artmasına neden olduğunun altı çizildi.

“PAKİSTAN’DA 2,6 MİLYON VAKA GÖRÜLDÜ”

Covid-19 salgınının sıtma hizmetlerini önemli ölçüde aksattığı vurgulanan raporda, pandemi sürecinin hem vaka hem de ölüm oranlarında artışa yol açarak hastalığa karşı mücadeleyi olumsuz etkilediği bildirildi.

Raporda, dünya genelinde 2022’de bir önceki yıla göre 5 milyon ilave sıtma vakası yaşandığına, en büyük artışların Pakistan, Etiyopya, Nijerya, Papua Yeni Gine ve Uganda’da olduğuna değinildi.

Pakistan’da 2021’de 500 bin sıtma vakasının görüldüğü ve bu rakamın 2022’de 2,6 milyona çıktığı raporda yer aldı.

En yüksek oranda sıtma vakalarının görüldüğü 11 ülkede yeni enfeksiyon ve ölüm oranlarının, salgının ilk yılındaki ilk yükselişin ardından sabitlendiği hatırlatılan raporda, bu ülkelerde 2022’de tahmini 167 milyon sıtma vakası ve 426 bin buna bağlı ölüm yaşandığı kaydedildi.

Raporda, DSÖ tarafından önerilen ilk sıtma aşısı RTS,S’nin üç Afrika ülkesinde aşamalı olarak kullanıma sunulması da “başarılı” olarak değerlendirildi.

“İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ TEHDİDİ GÖZ ARDI EDİLMEMELİ”

DSÖ’nün, ekimde sıtma riski taşıyan çocuklarda hastalığın önlenmesi için R21/Matrix-M adı verilen ikinci bir aşıyı önerdiği de anımsatılan raporda, “İki sıtma aşısının mevcudiyetinin arzı artırması ve Afrika genelinde geniş ölçekli dağıtımı mümkün kılması bekleniyor.” ifadeleri kullanıldı.

Raporda, “Hastalık yükünün düşük olduğu birçok ülkede sıtmanın ortadan kaldırılmasına yönelik ilerleme kaydedildi. 2022’de 34 ülke 1000’den az sıtma vakası bildirirken, 2000’de bu sayı yalnızca 13’tü. Yalnızca bu yıl, Azerbaycan, Belize ve Tacikistan DSÖ tarafından sıtmadan arınmış olarak sertifikalandırıldı.” ifadeleri yer aldı.

Kaynakların artırılması, güçlendirilmiş siyasi kararlılık, veriye dayalı stratejiler ve yenilikçi araçlarla sıtmayla mücadelede önemli bir dönüm noktasına ihtiyaç olduğu vurgulanan raporda, eklenen iklim değişikliği tehdidinin sıtmayla mücadelede göz ardı edilmemesi gerektiği belirtildi.

Raporda görüşlerine yer verilen DSÖ Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus, değişen iklim koşullarının, özellikle hassas bölgelerde sıtmaya karşı mücadelede ilerleme açısından önemli bir risk oluşturduğunu kaydetti.

Ghebreyesus, “Sürdürülebilir ve dirençli sıtmaya karşı müdahalelere, küresel ısınmanın hızını yavaşlatmaya ve etkilerini azaltmaya yönelik acil eylemlerle birlikte artık her zamankinden daha fazla ihtiyaç duyuluyor.” ifadelerini kullandı.

 

SITMA NEDİR?

Afrika, Güneydoğu Asya, Orta ve Doğu ve Amerika gibi sıcak iklimlerde  daha çok görülen sıtma, plazmodium adı verilen parazitlere enfekte olmuş sivrisineklerin sokması ile bulaşan, titreme, ateş ve terleme ile kendini gösteren bulaşıcı bir hastalıktır. Çocuklarla birlikte yetişkinlerde de saptanan sıtma, aşı ve ilaç tedavisiyle birlikte iyileşebilen bir hastalık olarak kabul edilir. Özellikle günlük hayatlarında sık seyahat eden kişilerin sıtma hastalığına karşı dikkat etmesi önerilir. Çünkü sıtma hastalığı yayılarak başka bölge ve ülkelerde de görülebilir.

SITMA BELİRTİLERİ NELERDİR?

Sivrisinek ısırması sonucu insanlara bulaşan sıtma, direkt olarak insandan insana bulaşmaz ancak sivrisinekler aracılığıyla bulaşma meydana getirir. Sıtma bulaşan hasta bireyin kanından sinekler yoluyla diğer insanlara bulaşır. Bu bulaşma sonrası kişilerde bazı belirtiler ortaya çıkar.

Semptomlar ısırıldıktan sonra çoğunlukla takip eden 10 gün ila 4 hafta sonra başlayan, ancak 7 gün içinde de kendini gösterebilen sıtma hastalığının belirtileri şunlardır:

• Ateş
• Titreme
• Rahatsızlık hissi
• Mide bulantısı ve kusma
• İshal
• Baş ağrısı
• Tükenmişlik
• Kas ve eklem ağrısı
• Karın ağrısı
• Kalp atışının hızlanması
• Öksürük
• Havale
• Bilinç kaybı
• Nöbet
• Böbrek yetmezliği

Sivrisinek ısırmasının ardından belirtiler öncelikle titreme ve ateş şeklinde başlar, ardından terleme ortaya çıkar. Bu belirtiler sivrisinek tarafından ısırıldıktan birkaç hafta içinde meydana gelir. Maddeler halinde sıralanan belirtiler dışında sıtma, şiddeti arttıkça kansızlık ve sarılığa sebebiyet verebilir. Komaya kadar gidebilen sıtmaya ise serebral sıtma adı verilir.

SITMA NEDEN OLUR?

Sıtmaya yaygın olarak plasmodium adı verilen tek hücreli bir parazite enfekte olmuş sivrisinek tarafından ısırılması neden olur. İnsandan insana bulaşması için de kan temasının yaşanması gerekir. Ayrıca anneden doğmamış çocuğa, kan ve organ nakli yoluyla bulaşabildiği gibi uyuşturucu enjekte eden iğnelerin paylaşımı da sıtmaya sebebiyet verebilir.

SITMA NASIL TEŞHİS EDİLİR?

Sıtma şüphesiyle hastaneye başvurduğunuzda uzman doktor öncelikle sizi fiziki olarak muayene edecek, şikayetlerinizi soracak, hastalık geçmişinizi ve seyahat ettiğiniz ülkeleri öğrenmek isteyecektir. Muayene sonrası kan tahlili yapılması gerekebilir.

Sıtma teşhisi için uygulanabilecek testler şu şekildedir:

• Kan tahlili
• Moleküler test
• Antikor testi
• Kan smear testi
• İlaç direnci testi

SITMA NASIL TEDAVİ EDİLİR? NASIL ÖNLENİR?

Sıtma, bazı durumlarda hayati tehlike yaratabilecek bulaşıcı bir hastalıktır. Tedavisi genellikle hastanede yapılır ve doktor parazitleri iyileştirmek için ilaçlar verebilir. Ancak özellikle bazı kişilerde sıtma daha ağır bir şekilde seyredebilir.

• Bebekler
• Küçük yaştaki çocuklar
• 65 yaş üstü kişiler
• Bağışıklığı düşük olanlar
• Hamile kadınlar ve karnındaki bebekler

Sıtma tedavisinde aşılama yöntemi de etkilidir. Aşı olunduktan sonra ilaç tedavisiyle sıtmanın önlenmesi söz konusu olur. Nihai tedavi ise uzman doktor tarafından belirlenir. Tedavinin belirlenme sürecinde kişinin sağlık durumu, yaşanan belirtilerin şiddeti ve hastanın yaşının etkisi önemlidir. Ancak uygulanacak tüm bu yöntemler sıtmanın tamamen önlenmesi ve iyileşmesi konusunda yeterli olmayabilir. Tedavi süreci doktor tarafından takip edilmelidir. Aşı ve ilaçlı tedavi uygulansa bile ileride sıtmanın nüksetmemesi için kontrol amaçlı ilaçlar da verilebilir.

Ayrıca sıtmayı önlemek için bireysel olarak başvurulabilecek bazı yollar da söz konusudur. Bunlar şöyle sıralanabilir:

• Sivrisinek ısırığına karşı cildinizi uzun kollu gömlek ve pantolonla kapatabilirsiniz.
• Doktor kontrolünde verilecek bazı spreyleri vücudunuza uygulayabilirsiniz.
• Böcek ilacı uygulanabilen kıyafetleri tercih edebilirsiniz.
• Seyahat etmeden önce ve sonra sıtma ilaçları alabilirsiniz.

Tüm bu önlemleri uzman bir hekim kontrolünde uygulamak daha sağlıklı sonuçlar verecektir.

SITMA KOMPLİKASYONLARI NELERDİR?

Sivrisineklerin ısırması sonucu meydana gelen sıtma özellikle Afrika bölgesinde başta çocuklar olmak üzere birçok insanın ölümüne neden olabilen ciddi bir bulaşıcı hastalık olmasıyla birlikte bazı komplikasyonları ortaya çıkarmasıyla bilinir. Bu komplikasyonlar bazı gruplar için risk unsuru taşır. Özellikle çocuklar, bebekler ve yaşlı bireyler sıtmaya yakalandıktan sonra ciddi komplikasyonlarla karşı karşıya kalabilir. Bu komplikasyonlar şöyle özetlenebilir:

• Beyin sıtması
• Solunum problemleri
• Organ yetmezliği
• Kan şekeri düşüklüğü
• Anemi
• Serebral sıtma
• Koma